Potasyum eksikliği (hipokalemi) nedir?
Potasyumun seviyesi 3,5 mmol/L altına düştüğünde hipokalemi tanısı konur. Seviye 2,5 mmol/L’nin altına düştüğünde hayati tehlike oluşabilir ve acil tıbbi yardım gerekir.
Potasyum eksikliği neden olur?
Hipokalemi genellikle yaşlılık veya bazı kronik hastalıklarla ilişkilidir. Başlıca nedenleri;
- Kanda sodyum yüksekliği
- Birincil aldosteronizm (hipertansiyona neden olan hormonal bir hastalık)
- pH denge bozukluğu
- Kronik böbrek rahatsızlıkları
- Diyaliz
- Diüretiklerin ve-veya müshillerin aşırı kullanımı
- İshal, kusma, sık idrara çıkma gibi kronik mide-bağırsak sorunları
- Magnezyum ve folik asit eksikliği
- Gereksiz antibiyotik kullanımı
- Fiziksel zorluğu olan bir işte çalışmak
- Aşırı sıcak iklimlerde yaşamak veya aşırı terlemek
- Profesyonel sporcu olmak
- Aşırı alkol tüketimi
- Pika sendromu (kil vb. yabancı nesneler yemek)
- Nadiren, diyetten yeterince potasyum almamaktır.
Bazı diyabet ilaçları da potasyum düşüklüğüne neden olabilir. Örneğin, insülin kullanıyorsanız ve diyabetiniz kontrol dışı ise hipokalemi oluşabilir.
Potasyum eksikliği belirtileri
- Aşırı yorgunluk
- Kas krampları, ağrıları ve-veya güçsüzlüğü
- El, ayak, kol ve bacaklarda karıncalanma-uyuşukluk
- Düzensiz kalp atışı
- Kabızlık, bulantı ve kusma
- Yavaş refleksler
- Kuru cilt veya akne
Hafif düzeyde eksiklik genellikle fark edilmez. Belirtiler eksiklik arttıkça farklılık gösterebilir ve seviyesi aşağı düştükçe şiddetlenip hayati risk oluşturabilir. Belirtiler dikkatlice izlenmeli ve zamanında önlem alınmalıdır. Özellikle ishalli bebekler yakın takibe alınmalıdır.
Potasyum eksikliği ne tür sorunlara yol açar?
- Uykusuzluk, sinir bozukluğu, depresyon ve diğer ruh hali değişiklikleri
- Hipertansiyon
- Böbrek taşı oluşumu
- Kronik mide-bağırsak sorunları
- Yüksek kan şekeri düzeyi
- Kemiklerde kalsiyum kaybı
- Solunum güçlüğü
- Azalmış beyin fonksiyonu
- Kas felci
- Kalp krizi
Potasyum eksikliği tedavisi
Hipokalemi genellikle altta yatan neden araştırılarak tedavi edilir. İlk etapta diyette potasyumun alımı artırılır ve takviyesi reçete edilir. Nedeni kullanılan diüretik bir ilaçsa potasyum koruyucu bir diüretikle değiştirilir. Bu diüretikler aşırı sodyumu vücuttan atarak elektrolit seviyelerinin normalleştirilmesine yardımcı olabilir. Sadece normal böbrek fonksiyonu olan insanlar bu ilaçları kullanabilirler. Şiddetli hipokalemi, özellikle kalp atışında anormallik varsa intravenöz (damardan) potasyum tedavisi gerektirebilir.
Potasyum ilaçları
Potasyum ilaçlarının çoğunda potasyum bileşikleri kullanılır. Bazıları şunlardır:
- Potasyum permanganat: Mikrop öldürücü (dezenfektan) olarak kullanılır. Akrep, böcek vb. sokmalarında, cilt enfeksiyonlarında ve yara bakımlarında kullanılır. Cilde temas ettiğinde kahverengi leke oluşumu gözlenir ama zamanla vücuttan yok olur. Ayrıca ağız yoluyla zehirlenmelerde mide yıkamada kullanılabilir. Gliserin, tablet ve toz formunda kullanılabilir.
- Potasyum klorür: Özellikle hipokalemi tedavisinde kullanılır ve ampul formundadır.
- Potasyum iyodür: Yapısı sofra tuzuna benzeyen ve ilaç sektöründe kullanılan bir bileşiktir. Tablet kullanımı bir yetişkinin iyot ihtiyacını karşılayabilir. Radyoaktif sızıntılarda havaya karışan radyoaktif iyottan korunmada ve hipertirodi tedavisinde kullanılır. Genellikle tablet formundadır. Doz aşımı hastalıklara ve ölüme yol açabilir.
- Potasyum nitrat (güherçile): Barutun hammaddesi olarak bilinse de tıpta antiseptik olarak kullanılır. Ayrıca bazı hassas dişlere özel diş macunlarında ve anjin (bademcik iltihabı) rahatsızlığının sıkıntılarını hafifletmede kullanılır. Ancak uzun süre solunursa kansızlık (anemi) ve nefrit (böbrek iltihaplanması) gibi hastalıklara yol açabilir.
Tarımdan sanayiye kadar pek çok alanda bu bileşikler kullanılmaktadır. Potasyum hidroksit Arap sabununun ham maddesidir. Cilde teması tahrişe veya kimyasal yanıklara neden olabilir. Uzun süre solunursa şiddetli baş ağrısı ve kusma yapabilir; solunum yollarında hasar oluşturabilir. Özellikle bebek kıyafetlerinin yıkanmasında kullanılan temizlik ürünlerinde potasyum hidroksit bulunmamasına dikkat edilmelidir.
Potasyum takviyeleri
Potasyum birçok multivitamin/multimineral takviyesinde bulunur. Ayrıca takviye tablet ve kapsülleri de vardır.
- Toz formdaki takviyeler özellikle sporcular tarafından içecek olarak tüketilir. Önerilen doz alımı günde 640-1280 mg’dır.
- Birçok insan kilo kaybı programlarında takviye kullanarak daha iyi hissedebilir.
- Özellikle yaşlılarda halsizlik ve kemik-kas ağrıları magnezyumla birlikte ek potasyumla hafifletilebilir.
- İshal gibi aşırı sıvı kayıplarında takviye gerekebilir.
- Alkol tüketiminden sonra akşamdan kalma semptomlarını önlemek ve azaltmak için kullanılabilir.
- Hipertansiyon tedavisine yardımcı olabilir.
- Genelde belirli diüretik türlerini alan hastalara önerilir.
- Potasyum tuzları da özellikle sodyumdan uzak durması gerekenlerin kullandığı ideal bir takviyedir.
Doktorunuza danışmadan potasyum takviyesi kullanmayın. Yanlış doz kullanımı potasyumun seviyesini yükseltip ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Ayrıca bazı takviyeler sindirim sistemini olumsuz etkileyebilir. Sindirim sorunlarını önlemek için balmumu kaplı hap takviyeleri kullanın.
Uyarı: Bu takviyeler hamilelik-emzirme döneminde ve böbrek rahatsızlığı olan kişilere önerilmez. Dengeli beslenme ve sağlıklı yaşam alternatifi olarak kullanılmamalıdır. Hipertansiyon ilaçları veya potasyum koruyucu diüretiklerle birlikte alınmamalıdır. Ciddi sorunlara yol açabilir.
Potasyum yüksekliği (hiperkalemi) nedir?
Potasyum yüksekliği vücutta potasyum seviyesinin normalden fazla olmasıdır. Hızlıca yükselirse bu tehlikeli olabilir ve felç gibi tehlikeli hastalıklara yol açabilir. Dikkate alınması gereken yükseklik 5,1-6,0 mmol/L’dir. Potasyumun seviyesi bu değerlerden daha yüksekse acil tedavi gerekir. Başlıca nedenleri böbrek hastalıkları ve ek potasyum takviyeleridir. Ayrıca tip 1 diyabet, konjestif kalp yetmezliği, karaciğer hastalıkları veya adrenal yetmezlik (Addison hastalığı) olan kişilerde gelişebilir.
Yanıklar veya diğer travmatik yaralanmalar, uzun süreli egzersiz, kokain gibi uyuşturucular da yüksekliğe yol açabilir.
Potasyum yüksekliği belirtileri
Hiperkalemi çoğunlukla belirti göstermez veya çok az belirti gösterir. Belirtilerin çoğu hipokalemi belirtileriyle aynıdır. Haftalar, aylar boyunca yavaşça gelişir; durup yinelenebilir. Böbrek hastalığı olan veya ek takviye alan kişiler düzensiz kalp atışı, mide bulantısı, kusma, ciltte karıncalanma gibi belirtiler yaşarlarsa hemen doktorlarını aramalıdır.
Şiddetli veya ani hiperkalemi kalp çarpıntısına, nefes darlığına ve göğüs ağrısına neden olabilir. Bu belirtiler yaşandığında hiç vakit kaybetmeden acil servise gidilmelidir. Basit bir kan testi kanınızdaki potasyumun seviyesini bulabilir. Eğer risk altındaysanız, potasyum kan testi yaptırın. Test genellikle aç karnına yapılır.
Potasyum yüksekliği tedavisi
- Hafif seviyede yükseklik genellikle potasyumun atılımını artıran reçeteli ilaçlarla tedavi edilir. Bunun için diüretikler veya lavmandan da yararlanılabilir.
- Ağır vakalarda böbrek diyaliziyle fazla potasyum alınabilir. Bu yöntem özellikle böbrek yetmezliği durumlarında tercih edilir.
- Böbreklerinde sorun olmayan kişilere potasyumun kandan hücrelere taşınmasına yardımcı olan insülin-glukoz serumu verilebilir.
- Solukla içeri çekilen albuterol ilacı da yüksek seviyeleri düşürebilir.
- Kalsiyum glukonat ilacı ise kalbi stabilize etmek ve hiperkalemiden ciddi kalp komplikasyonları riskini azaltmak için geçici olarak kullanılabilir.
Potasyum yüksekliğinde yenmemesi gerekenler
Hiperkalemi durumunda erik, muz, patates gibi yüksek potasyumlu yiyeceklerden kaçınmak gerekir. Pişirme tekniğinizi değiştirerek besinlerdeki potasyumun seviyesini düşürebilirsiniz. Bunun için önce sebzeleri dilimleyip en az 2 saat suda bekletin. Uzun süre bekletilecekse suyunu 4 saatte bir değiştirin. Sonra suyu döküp ılık suda yıkanan sebzelerin üzerine sebzelerin 5 katı yeni su ilave edin ve su, sebzelerin seviyesine ulaşana kadar pişirmeye devam edin. Kalan pişirme suyunu çorba vb. için kullanmayın.
Bu yöntemin tüm potasyumu sebzelerden çekmeyeceği unutulmamalı ve yüksek potasyumlu sebzelerin miktarı sınırlı tutulmaya devam edilmelidir. En ideali bir diyetisyenle alınması gereken günlük miktarı hesaplayıp uygun besinlere karar vermektir. Potasyum bakımından düşük elma, ananas, kiraz, kuşkonmaz, salatalık, turp, su teresi gibi meyve-sebze tüketilebilir.
Potasyumun zararları ve yan etkileri
Potasyumun azı da çoğu da vücuda zararlıdır:
- Mide, solunum ve sinir sisteminde sorunlara yol açabilir.
- Düzensiz kalp atımına, kalp krizine ve felce neden olabilir.
- Başka ilaçlarla etkileşime girerek istenmeyen sonuçlar doğurabilir.
- Böbrekleri yorabilir ve böbrek rahatsızlıkları geliştirebilir.
- Böbrek taşı gelişimine zemin hazırlayabilir.
Not: Sayfadaki bilgiler sadece bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir rahatsızlık durumunda muhakkak doktorunuza başvurunuz.
